فرار محمدعلی شاه از ایران

هفتم مهر 1288، محمدعلی میرزا، شاه مخلوع قاجار سوار بر کشتی روسی، بندر انزلی را به قصد روسیه ترک کرد. همراهان وی پیش‌تر از این بندر خارج شده بودند.

شاید زمانی که محمدعلی شاه در روز ۱۵ فروردین ۱۳۰۴ در ایتالیا دست از دنیا می‌کشید و چشم بر زندگی می‌بست، هرگز در باورش نمی‌گنجید که سرنوشتش به عنوان ششمین شاه قاجار چنین شود. اما او از بد روزگار و برخلاف پدربزرگ و نیاکانش در زمانی به تخت سلطنت تکیه زد که دیگر سلطان در قامت «ظل‌الله» شناخته نمی‌شد.

از سوی دیگر محمدعلی شاه برخلاف مظفرالدین‌شاه، پدر همواره بیمار خود، قصدی برای «شاه مشروطه» بودن نداشت و همین مساله باعث یکی از خونین‌ترین دوران تاریخ معاصر ایران شد. با همه این اوصاف اما باید گفت محمدعلی شاه در زمان‌هایی در مقابل مشروطه و مجلس آن ایستاد که ایران دوران تازه‌ای را سپری می‌کرد. محمدعلی شاه هر چند پیوندهای محکمی با اقشار مهم و گوناگون جامعه ایرانی و حتی در کنار روس‌ها شکل داد؛ اما در نهایت به شاهی تبدیل شد که با فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان، مجبور به ترک سلطنت شد.

گویا تاریخ برای شاهان قاجار بعد از اصابت گلوله میرزارضای کرمانی به ناصرالدین‌شاه به پایان رسیده بود. مظفرالدین‌شاه آنقدر دیر بر تخت نشست که بیشتر بیماری را درک کرد تا سلطنت. احمدشاه نیز اسیر ایران تازه و کودتای سیاه و رضاخان میرپنج شد. سرنوشت محمدعلی شاه نیز همان بود که پس از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان تنها راهکار خود را در فرار ببیند. ۲۲ تیر ۱۲۸۸ که از راه رسید، محمدعلی‌شاه با فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان، به سفارت روسیه در تهران پناهنده و در آنجا متحصن شد. هر چند مجلس عالی او را از مقام سلطنت عزل کرد و پسرش احمد میرزای ۱۲ ساله را بر تخت نشاند اما مقرری ۱۰۰ تومانی ماهیانه او اتفاقی عجیب برای شاه مخلوع بود. شاید هنوز ایرانیان باور نمی‌کردند که می‌توان یک شاه را از مقامش خلع کرد. کارهای بعدی محمدعلی شاه پس از فرار به روسیه، برای انتقام‌جویی و بازگشت به سلطنت که با کمک روس‌ها انجام می‌شد هیچ نتیجه‌ای جز قطع مقرری او نداشت.

فرمان‌دهنده به توپ بستن مجلس پس از آن در اودسا اوکراین زندگی کرد و زمانی که در سال ۱۹۱۹ انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ به اودسا رسید به بندر ساوونا ایتالیا رفت. سرنوشت تلخ محمدعلی‌شاه پس از مشاهده انقلاب مشروطه و انقلاب روسیه در ۱۵ فروردین ۱۳۰۴ به پایان رسید و جسد او را در کربلا دفن کردند.